De kredietcrisis sloeg hard toe vanaf najaar 2008. Financiële instellingen en op later moment overheden kwamen in grote problemen of moesten rigoureuze maatregelen treffen om die problemen te voorkomen.
Ook de gemeente Amsterdam was niet immuun voor, kortweg, de gevolgen van de kredietcrisis: bezuinigingen van het Rijk sloegen neer op de gemeente en haar inwoners, de bouw stagneerde, inkomsten verminderden en de werkloosheid liep op. Wel bevond de gemeente Amsterdam zich in een betere positie dan veel andere overheden: er is een sterke economische basis, de inkomsten zijn hoog in vergelijking met andere Nederlandse gemeenten en de gemeente Amsterdam kent veel bezittingen. Maar, Financieel Meerjaren Perspectief 2011-2014 toonde een begrotingstekort van € 208 miljoen in 2014.
De verkiezingen van maart 2010 brachten de gemeente Amsterdam een nieuwe coalitie: PvdA, VVD en GroenLinks. Gezamenlijk had de coalitie 30 van de 45 zetels. Deze stevige politieke basis was ook nodig omdat er was voorzien dat grote bezuinigingen nodig waren om de voorzieningen en economische groei op peil te houden: ‘bezuinigen om te kunnen investeren’.
De nieuw aangetreden coalitie besloot tot bezuinigingen oplopend tot € 208 miljoen: ‘Inzet op Herstel’. Dit valt onder te verdelen in € 112 miljoen op de organisatie, inclusief bestuur en ondersteuning, en € 96 miljoen op de programmaonderdelen. Tegelijk werd besloten de organisatie van de gemeente Amsterdam te hervormen: ‘de Amsterdamse overheid moet sterker en efficiënter worden; het principe Eén Amsterdam is leidend’.
Ook werd besloten dat de stadsdelen gezamenlijk € 124 miljoen moesten bezuinigingen, periode 2011-2014.
Twee jaar later, voorjaar 2012, werd per Kadernota 2013 besloten tot nog meer maatregelen om de crisis het hoofd te bieden. De vastgoedcrisis had z’n intrede gedaan, de hoge schuldenlast van de gemeente Amsterdam bracht grote onzekerheden met zich mee, het kabinet was plots gevallen, in Europa heerste onrust, de economie bleef na de bankencrisis steken en de financiële markten waren uit hun evenwicht, aldus samengevat uit Kadernota 2013 (PDF). Ook de aanstaande herverdeling van het Gemeentefonds zag er ongunstig uit voor de gemeente Amsterdam. Al deze onzekerheden, risico’s op hogere uitgaven en verminderde inkomsten, noopten de coalitie van PvdA, VVD en GroenLinks tot extra bezuinigingen ter hoogte van € 193 miljoen, waarvan € 172,5 miljoen besparingen op de organisatie van de gemeente: ‘Inzet op Herstel II’.
Het gros van de maatregelen is geïmplementeerd en gerealiseerd, de uitwerking vindt op onderdelen momenteel nog z’n beslag. De organisatie is hervormd en er is afgerond een half miljard bezuinigd. Ook is er, na afschaffing deelgemeenten, een nieuw bestuurlijk stelsel. Drie mega-operaties zijn naar het zich laat aanzien tot een goed gevolg gebracht.
Commissie Evaluatie en Advies Bestuurlijk stelsel, onder leiding van voorzitter Brenninkmeijer (oud-Ombudsman), brengt momenteel bouwstenen in kaart voor de doorontwikkeling van het bestuurlijk stelsel. Ik ga trachten de resultaten van de bezuinigingen te bezien, zoals de vrijgemaakte € 500 miljoen. Is de begroting met dit bedrag verlaagd? Zijn de inkomsten werkelijk verminderd als werd voorzien? Of heeft het gemeentebestuur voor honderden miljoenen per jaar aan middelen die anders worden ingezet dan voorheen? Zo ja, waar?