Provincies spelen een toezichthoudende rol op de gemeenten in die provincie, ingevolge Gemeentewet artikel 120 oa, ‘verstrekken van systematische informatie’. Het financieel toezicht van Gedeputeerde Staten op de gemeente staat genoemd in Gemeentewet artikel 203.
Zo moet de gemeentelijke begroting ingevolge Gemeentewet artikel 189 ‘structureel en reëel in evenwicht zijn’. Gedeputeerde Staten kunnen preventief toezicht op de gemeente instellen wanneer die begroting daar aanleiding toe geeft.
De Financiële-verhoudingswet kent artikel 12: de gemeenteraad kan verzoeken om een aanvullende uitkering van het Gemeentefonds ‘indien de algemene middelen van de gemeente aanmerkelijk en structureel tekort zullen schieten om in de noodzakelijke behoeften te voorzien, terwijl de eigen inkomsten van de gemeente zich op een redelijk peil bevinden’. Dit verzoek wordt ingediend bij de beheerders van dit Gemeentefonds: de ministers van Binnenlandse Zaken en Financiën. De inspecteur van het ministerie van BZK brengt dan een tussenrapportage erover uit aan de beheerders van het Gemeentefonds.
De provinciale, toezichthoudende, rol in dezen blijft van toepassing, adviserend en sturend ten aanzien van die gemeente. Gedeputeerde Staten brengen verslag uit aan de beheerders van het Gemeentefonds bij de zogeheten ‘artikel 12-status’.
Het is typisch Nederlands overheidsbestuur: alle macht is verdeeld over verschillende schijven. Maar bij de artikel 12-status ligt de beslissing bij het Rijk, met de provincie die een toezichthoudende, adviserende en sturende rol heeft ten aanzien van die gemeente. Tevens stelt het Rijk expliciet dat alle gemeenten ‘dus meebetalen aan die aanvullende uitkering uit het Gemeentefonds’. Vertegenwoordigers hiervan spelen dan ook een rol bij het opstellen van de ‘Handleiding Artikel 12’.
Zie voor nadere informatie de website van de Rijksoverheid ‘Artikel 12-gemeenten‘ en in pdf de ‘Handleiding Artikel 12‘.