Het Gemeentefonds is de meest grote inkomstenbron voor elke gemeente. Dit fonds kent een opbouw, het is niet één bedrag maar een optelsom van vele factoren, zoals ruim zestig maatstaven, met voor elke maatstaf een bedrag per eenheid. Zie hier bij de Rijksoverheid, VNG en Kennisbank Openbaar Bestuur voor meer informatie en uitleg.
Eén van de factoren die bepalend is voor de hoogte van het Gemeentefonds dat de gemeente ontvangt is de eigen verdien-capaciteit: het bedrag dat het Rijk berekent dat de gemeente aan OZB kan innen. Dit wordt in mindering gebracht op het Gemeentefonds, de gemeente moet de OZB zelf innen waarmee het onder de eigen inkomsten van de gemeente valt.
Te Amsterdam is dit een verhaal apart omdat de gemeente Amsterdam ook erfpacht kent. De gemeente heeft immer de OZB laag gehouden omdat er nog een andere lastendruk is voor de huiseigenaar, te weten die erfpacht. Waarbij opgemerkt dat niet elk huis in Amsterdam op erfpachtgrond staat.
De gemeente Amsterdam heeft de OZB niet laten meegroeien met de waardestijging van het vastgoed, terwijl het Rijk met de eigen verdien-capaciteit wel die waardestijging meeneemt in de berekening van de OZB die de gemeente kan innen.
Dit maakt dat het Rijk een hogere OZB berekent die de gemeente Amsterdam zelf moet innen dan de gemeente daadwerkelijk int. De orde van grootte weergevend: rond de € 200 miljoen berekent het Rijk dat de gemeente Amsterdam aan OZB kan innen terwijl de gemeente zelf immer € 168 miljoen inde. De huidige coalitie van GroenLinks, D66, PvdA en SP heeft dit verhoogd, voor het eerst in lange tijd stijgt de OZB. Maar de eigen verdien-capaciteit is ook gestegen.
Nog altijd, ondanks de stijging van de OZB onder de huidige coalitie, legt de gemeente Amsterdam toe op de OZB omdat de eigen verdien-capaciteit van het Gemeentefonds hoger is dan de gemeente aan OZB oplegt.
Het Gemeentefonds is de laatste jaren meermaals in het nieuws geweest omdat de lokaal politici hun beklag deden over de verlaging ervan. Wat hier te Amsterdam de politici er niet bij vertellen, is dat dit ingegeven kan zijn door die eigen verdien-capaciteit van het Gemeentefonds: door de waardestijging van de huizen stijgt die eigen verdien-capaciteit, wat in mindering wordt gebracht op het Gemeentefonds met een lager Gemeentefonds tot gevolg, maar waarvan het Rijk stelt dat de gemeente dit zelf kan innen wat in Amsterdam dus niet gebeurt omdat de OZB laag wordt gehouden.
De buitenstaander heeft lastig zicht op de precieze bedragen die dit betreft. Onderstaand een aantal screenshots van relevante documenten, met deze materie:
Februari 2018, toenmalig weth Financiën Kock in antwoord op vragen toenmalig D66-raadslid Guldemond hieromtrent:
Voorjaarsnota 2019:
En Begroting 2020, duiding Gemeentefonds
Er was dus al een nadelig gevolg van de hogere eigen verdien-capaciteit van het Gemeentefonds dan de gemeente Amsterdam aan OZB int, een nadeel van tientallen miljoenen, zie brief weth Kock februari 2018. Dit nadeel zien we met tientallen miljoenen toenemen in Voorjaarsnota 2019. Vervolgens in Begroting 2020 neem het nadeel ietsje af.
De OZB bleef immer gelijk met € 168 miljoen, en stijgt sindsdien een beetje. Zie Begroting 2020:
Hoeveel is nu precies het verschil tussen de eigen verdien-capaciteit en de daadwerkelijke geïnde OZB te Amsterdam? Het is voor de buitenstaander lastig precies na te gaan. Maar op basis van bovenstaand is het onmiskenbaar meerdere tientallen miljoenen.
De gemeente Amsterdam loopt dus meerdere tientallen miljoenen aan inkomsten mis doordat het bewust de OZB laag houdt omdat de erfpacht de huiseigenaren ook al met lasten opzadelt. Let wel, dit zijn verschillende grondslagen, belastingen vs huurpenningen, publiek vs privaat, die hier op één hoop worden gegooid.
Dus ook het kneiterlinks gemeentebestuur kiest ervoor de huiseigenaar niet de OZB in rekening te brengen die het Rijk berekent en daarmee het Gemeentefonds vermindert. Het verschil dat de gemeente toelegt op de OZB is meerdere tientallen miljoenen.